بررسی محلول پاشی عصاره جلبک دریایی (مارمارین) بر روی عملکرد و اجزای عملکرد کشت دوم ارقام

بررسی محلول پاشی عصاره جلبک دریایی (مارمارین) بر روی عملکرد و اجزای عملکرد کشت دوم ارقام

کرچک در منطقه آذربایجان غربی (ارومیه)

محمدرضا سلامت بخش ¹  احمد توبه² عبد القیوم قلیپوری² عبدالله حسن زاده قورت تپه ³

• دانشجوی کارشناسی ارشد زراعت دانشکده کشاورزی دانشگاه محقق اردبیلی
• استادیار گروه زراعت دانشکده کشاورزی دانشگاه محقق اردبیلی
• استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی

چکیده

معرفی گونه های جدید و اعمال مدیریت های ابداعی در مناطق مختلف یکی از راهکارها در جهت به حداقل رساندن اثرات تغییر اقلیم در تولیدات کشاورزی ، می تواند باشد. در این راستا آزمایشی در سال 1389 در ایستگاه تحقیقاتی جهاد کشاورزی واقع در 30 کیلوتری ارومیه ، بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کاملا تصادفی در 3 تکرار اجرا شد. فاکتورها شامل ، نوع رقم (V) (V1): رقم اراکی و V2) : رقم تفرشی) و فاکتور مرحله محلول پاشی کود مارمارین (P) ، شامل محلول پاشی در مرحله گلدهی خوشه اصلی (P1) ، محلول پاشی در مرحله گلدهی خوشه اصلی و گلدهی خوشه فرعی (P2) ، محلول پاشی در مرحله گلدهی خوشه اصلی + گلدهی خوشه فرعی و پرشدن دانه خوشه فرعی (P3) و تیمار بدون محلول پاشی (P3) بعنوان شاهد بود. نتایج نشان داد، بیشترین عملکرد دانه در فاکتور نوع رقم مربوط به رقم تفرشی (87/2308 کیلوگرم در هکتار) بود ، در فاکتور مرحله محلول پاشی بیشترین عملکرد مربوط به تیمار P2 (28/2538 کیلوگرم در هکتار) بود. اثرات اصلی فاکتور مرحله محلول پاشی عصاره جلبک دریایی در این آزمایش در تمامی صفات به جز شاخص برداشت معنی دار بود. در خصوص فاکتور نوع رقم، بین صفات تعداد برگ و عملکرد دانه در سطح آماری 1% تعداد خوشه در بوته و عملکرد بیولوژیک در سطح 5% اختلاف معنی دار وجود داشت که مقایسات میانگین حاکی از این بود که رقم تفرشی در کلاس آماری بالاتری قرار دارد. در خصوص سایر صفات اختلاف معنی داری مشاهده نگردید. در مورد اثرات متقابل اختلاف معنی دار تنها در صفت عملکرد دانه در سطح 5 درصد معنی دار بود که بهترین عملکرد از تیمار P2  (14/2529 کیلوگرم در هکتار) بدست آمد.

کلمات کلیدی : عصاره جلبک دریای ، ارقام کوچک ، محلول پاشی.

مقدمه

کرچک (Ricinus Communis L.)  با نام انگلیسی Castor Bean  یکی از گیاهان روغنی خانواده Euphorbiacea است (4-6). کرچک در حد گسترده ای در برزیل ، اکوادور ، هند ، و سایر کشورهای گرمسیری و نیمه گرمسیری کشت می شود. مناسب ترین شرایط کشت کرچک در زمین های آبی نواحی جنوبی قسمت های اروپایی شوروی سابق و همچنین جمهوری آسیای مرکزی فراهم است که جهت مصارف صنعتی و دارویی کشت می شود (4 و 8). عصاره بدست آمده از جلبک های دریایی حاوی عناصر مفید و ضروری از جمله عناصر ماکرو ، میکرو ، مواد آلی مانند اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب ، ویتامین ها و کنترل کننده های رشد ی (اکسین ، جیبرلین و سیتوکینین) برای گیاه است که برای رشد و عملکرد محصولات باغی و زراعی بسیار مفید و موثر می باشد (6 و 9) . عصاره جلبک های دریایی از جلبک های سبز ، آبی و قرمز  بدست می آید که امروزه در بازار با عناوین Marmarine , Seaspray, Kelpak, GA14, Golmar, Algifera, Maxicarp و غیره … جهت مصرف در کشاورزی تهیه و توزیع می شود (14) . در حال حاضر برای جبران مواد از دست رفته خاک به صورت گسترده ای از کودهای شیمیایی استفاده می شود. که در این روند روز به روز در حال گسترش بوده که اثرات تخریبی جبران ناپذیری بر روی خاک ، آب و گیاهان خواهد گذاشت . موهان و همکاران (1994) نشان دادند که با کاستن مقدار مصرف کودهای شیمیایی و افزایش قدرت گیاهان برای افزایش جذب عناصر معدنی مورد نیاز گیاه از خاک ، موجب کاهش روند تخریبی استفاده از کودهای شیمیایی می شود لذا عصاره جلبک های دریایی بعنوان یک کود بیولوژیک ، موجب افزایش عملکرد محصول ، سرعت رشد گیاه و کاهش اثر تنش سرما ، آفات و بیماری ها بر روی گیاهان و افزایش قدرت جذب عناصر معدنی از خاک توسط گیاه می شود (10). گیاه کرچک بعنوان محصولی استراتژیک در زمینه صنعت و داروسازی و همینطور بررسی شرایط کشت این گیاه در منطقه آذربایجان غربی برای این تحقیق برگذیده شد. هدف این آزمایش تعیین زمان مناسب محلول پاشی کود عصاره جلبک دریایی بر روی عملکرد کرچک در شرایط اقلیمی شهرستان ارومیه می باشد.

مواد و روش ها

این آزمایش بمنظور بررسی تاثیر محلول پاشی عصاره جلبک دریایی در مراحل مختلف رشد دو رقم بومی کرچک در سال زراعی 1389 در مزرعه تحقیقاتی جهاد کشاورزی لرومیه به اجرا در آمد . آزمایش بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار بود. فاکتورهای آزمایش عبارت بودند از (V)  : دو رقم بومی کرچک شامل (V₁)  : رقم اراکی ، (V₂) : رقم تفرشی و فاکتور (P) :محلول پاشی کودی در مرحله گلدهی خوشه اصلی شامل (P₁)  ، محلول پاشی در مرحله گلدهی خوشه اصلی + گلدهی خوشه فرعی (P₂) ، محلول پاشی در مرحله گلدهی خوشه اصلی + گلدهی خوشه فرعی + پرشدن دانه خوشه فرعی (P₃) ، بدون محلول پاشی (P₃) بود . مشخصات خاک محل آزمایش در جدول 1-1 آمده است.

جدول 1-1 خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک محل آزمایش

دوز کود مورد آزمایش بر حسب توصیه ای که در بروشور شرکت سازنده آمده بود انتخاب و پس از کالیبره کردن سم پاش 20 لیتری  پشتی ، اعمال گردید (5/1 لیتر در هکتار در هر مرحله محلول پاشی). کاشت بصورت جوی پشته ای و هر کرت شامل 6 ردیف کاشت که با هم 1 متر فاصله داشتند و فاصله بوته ها روی ردیف های کاشت نیز 5/0 متر در نظر گرفته شد. تمامی اعمال زراعی از کاشت تا برداشت محصول در طول فصل رشد اعمال گردید. با توجه به عدم یکنواختی در رسیدگی خوشه های کرچک برداشت در دو مرحله ، اول مهر ماه برداشت خوشه های اصلی و مرحله دوم در 14 مهر برداشت خوشه های ثانویه صورت پذیرفت. صفات مورد مطالعه عبارت بودند از عملکرد دانه در واحد سطح ، تعداد برگ در بوته، ارتفاع بوته ، تعداد دانه در بوته، تعداد کپسول بار ور در بوته ، تعداد خوشه در بوته ، وزن هزار دانه، شاخص برداشت و عملکرد بیولوژیک بودند. محاسبات آماری با استفاده از نرم افزار آماری SAS و Excel  انجام گرفت.

نتایج و بحث

در خصوص فاکتور محلول پاشی کود عصاره جلبک دریایی در مراحل مختلف رشد تمامی صفات بجز شاخص برداشت و تعداد خوشه در بوته اختلاف آماری معنی دار در سطح 1 درصد مشاهده گردید (جدول 1-2 ) . در خصوص عملکرد دانه در واحد سطح نتایج مقایسات میانگین نشان داد که تیمار P₂  بیشترین عملکرد (14/2529 کیلوگرم در هکتار) و از تیمار شاهد (P₄) کمترین عملکرد دانه در واحد سطح 62/1685 کیلوگرم در هکتار بدست آمد که نمایانگر اثر معنی دار تغزیه برگی گیاه توسط عصاره جلبک دریایی می باشد. دلیل افزایش عملکرد دانه در تیمار P₂  نسبت به تیمار P₃ بیشتر مربوط به مرحله محلول پاشی است. با انجام محلول پاشی کودی در مرحله پر شدن دانه خوشه فرعی موجب افزایش رقابت اندام رویشی با اندام زایش می شود که احتمالا با افزایش تولید مقدار هورمون اکسین تحت تاثیر عنصر روی موجب افزایش فعالیت مریستم های انتهایی و جانبی ایجاد کننده رویشی می شود که نتیجه این آزمایش در خصوص ارتفاع بوته و عملکرد بیولوژیک نیز حاکی از دلیل فوق می باشد چنانکه ملاحظه می شود از لحاظ وزن هزار دانه نیز در اثر تیمار P₂ افزایش یافته ولی با ادامه محلول پاشی یعنی در تیمار P₃ وزن هزاردانه در اثر کاهش ورود آسیمیلاتهای فتوسنتزی به اندام زایشی در اثر رقابت با اندام رویشی کاهش یافته است. همینطور ملاحظه می شود که تیمار P₂ در کلاس آماری بالاتری از تیمار P₃ در مورد صفت تعداد کپسول بارور شده است که اثبات کننده علت فوق می باشد. وانکادرمان و همکاران (1993) گزارش کردند که عصاره جلبک دریایی بر روی نخود سبز و نخود سیاه موجب افزایش عملکرد دانه ، درصد پروتئین دانه ، افزایش غلاف در بوته در هر دو گونه مذکور شده است. در مورد تیمار نوع رقم نتایج تجزیه واریانس داده های مربوط به صفات آزمایش نشان داد بین صفات تعداد برگ و عملکرد دانه در واحد سطح آماری 1 درصد و تعداد خوشه در بوته و عملکرد بیولوژیک در سطح 5 درصد اختلاف معنی دار مشاهده شد که مقایسات میانگین حاکی از این بود که رقم تفرشی در کلاس آماری بالاتری نسبت به رقم اراکی قرار دارد. ولی در خصوص سایر صفات اختلاف معنی داری مشاهده نگردید. مقایسات میانگین صفات حاکی از برتری رقم تفرشی نسبت به رقم اراکی در منطقه آذربایجان غربی (ارومیه) در تمامی صفات بود (جدول 1-3)

جدول 3-3- تجزیه واریانس صفات مذکور

^ns , ^** , ^* به ترتیب اختلاف غیر معنی دار ، معنی دار در سطح احتمال 0/5 % و 0/1 % . P مرحله محلول پاشی ، V نوع رقم ، P*V نوع رقم * مرحله محلول پاشی کودی

در خصوص اثر متقابل زقم در مرحله محلول پاشی بر اساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس ملاحظه می شود تیمار V2PH*2 بیشترین تاثیر را در افزایش عملکرد دانه داشته است. با توجه به پتانسیل بالای تولید تولید عملکرد در رقم تفرشی ، شرایط بهینه تغذیه ای با عناصر موجود در عصاره جلبک دریایی ، قرار گیرد می تواند بخش اعظمی از این پتانسیل تولید را بروز دهد شکل (1-1). نتایج فوق با نتایج سایر پژوهشگران مطابقت داشت (13،11،10،9،3).

جدول 1-3- مقایسه میانگین اثر اصلی تیمارها بر روی صفات مذکور

حروف یکسان با هم اختلاف معنی ندارند. P ₁  : گلدهی خوشه اصلی ، ₂ P : گلدهی خوشه اصلی + خوشه فرعی،

₃ P: گلدهی خوشه اصلی + خوشه فرعی + پرشدن دانه خوشه فرعی و ₄ P : شاهد.

P4* تفرشی P4* اراکی P3* تفرشی P3* اراکی P2* تفرشی P2* اراکی P1* تفرشی اراکی * P1

(P مرحله محلول پاشی) * (نوع رقم)

نتیجه گیری کلی

در این آزمایش رقم بومی تفرش از لحاظ عملکرد و سایر صفات در ارتباط با عملکرد نسبت به رقم اراکی تحت شرایط یکسان تولید بیشتری داشته است. همچنین محلول پاشی عصاره جلبک دریایی می تواند موجب افزایش بسیار محسوسی در عملکرد دانه شود که البته زمان مناسب محلول پاشی عصاره جلبک دریایی در مراحل گلدهی خوشه اصلی و گلدهی خوشه فرعی گیاه کرچک می باشد.

منابع

1. امین غفوری ، ا.و پ.رضوانی مقدم. و م . نصیری محلاتی. 1389 . بررسی تاثیر کودهای آلی بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه دارویی کرچک ( Ricinus Communis L. ). اولین همایش ملی کشاورزی پایدار و تولید محصول سالم. اصفهان .
2. امین غفوری ، ا و پ. رضوانی مقدم. 1388 . بررسی اثر گیاهان پوششی بر کنترل علف های هرز کوچک. همایش ملی دانه های روغنی دانشگاه صنعتی اصفهان. ص 127-129.
3. بی نام. 1375. گزارش وضع عمومی زراعت دانه های روغنی کشور در سال 1375، شرکت توسعه کشت دانه های روغنی.
4. ناصری ، ف . 1370. دانه های روغنی ، ترجمه . انتشارات استان قدس رضوی.
5. Nelson, W.R. and J. Van Staden. 1984. The effect of seaweed consentration on wheat culmd. J. PlantPhysiol. pp:433-437
6. Venkatarman, V.R., K. Mohan., R. Murugeswari and M.Muthusamy. 1993. Effect of crude and commercial seaweed extract on seed germination and seedling growth in green gram and black gram. Seaweed research and Utilization, 16:23-28
7. Bader, D. and A. D. Choudary. 2004. Indued mutations in linseed. Crop. Sc. 13:665-667
8. Chapman, V.J. and D.J. Chapman. 1980. Seaweeds and their uses.London Newyork. pp:30-42
9. Dhargalkar, V.K. and A.G. Untawal. 1983. Same observation of the effect of SLF on higher plants. Indian J. Marine Sci. 12:210-214
10. Mohan, V.R., K. Venkatarman., R. Murugewari. And M.Muthusamy. 1994. Effect of crude and commercial seaweed extracton seed germination and seedling growth in cajanus cajan L.phycos. Seaweed research and Utilization, 33:47-51
11. Satina, T and V.P. Vardan.1977. Effect of secondary element on sunflower.Ind. J. Agricultural Research. 11:122-124
12. Vankhadeh, S. 1999. Response of sunflower to applied Zn, Fe, P, N. Plant Physiol. 3:217-221
13. Verkleij, F.N.1992. Seaweed Extract in agricultural and horticulture. 8:309 – 324

Foliar application seaweed extract on second crop yield and yield components of castor bean varieties in West Azerbaijan

(Urmia)

Abstract Due to climatic changes, including changes in temperature and climate during the season in different parts of Iran, including the creation have been to minimize the effects of climate change on agricultural production, introducing new species and  the necessary management actions One ofthe ways in different regions work and compromise to deal with climate change. In this regard experimental research in 1389 in the Research Center of Agriculture and Natural Resources station, West Azerbaijan, Urmia city 30 kms, to the factorial design randomized complete block by 3 repeat was conducted. Factors V: types of native varieties, including two varieties of castor (v1): number of Arak (v2): Tafreshi figure, and the factor (P) solution application stage seaweed extract, seaweed extract, including spray at flowering stage clustermain (p1), solution sprayed at flowering stage and flowering spikes sub main clusters (p2), solution sprayed at flowering stage main cluster + cluster flowering branches and sub-cluster of grain filling (p3), no solutions – application (p3) to as control. The results showed that grain yield factor type figure to figure Tafreshi (87/2308 Kg / ha), in soluble factor application step to the highest yield treatment ph2 (28/2538 Kg / ha) was. Main effect Faktors soluble, seaweed extract spray in this experiment in all traits except harvest index was significant and meaningful  progeny than controls showed markedly. In particular figure type factor between leaf traits and grain yield per unit area at 1 percent and nomber of clusters statistical and biological yield per plant at 5 percent significant difference was observed that the mean comparisons indicated that this figure was statistically Tafreshi class higher figure is Arak. On other traits significant difference was observed. Difference insignificant interactions only 5 percent of grain yield was significant meaning that the best yield treatment ph2 (14/2529 Kg / ha) respectively